Geðklofi: Geðklofi er alvarlegur geðsjúkdómur sem felur í sér breytingu á hugsun, hegðun og tilfinningum. Sjúkdómurinn kemur vanalega fyrr fram hjá körlum, jafnvel á unglingsaldri. Líkur til að fá geðklofa hjá þeim sem eiga foreldri með geðklofa eru líkurnar 12%. Fyrstu einkenni geðklofa geta haft dramatísk áhrif á aðstandendur geðklofans þar sem þau geta vikið algerlega frá fyrri persónuleika einstaklingsins. Fólk sem þjáist af geðklofa upplifir oft hræðilegar ofskynjanir og ranghugmyndir, svo sem að einhver sé að reyna að drepa það. Fyrstu merki geðklofa eru breytingar á hegðun sem kemur fram í kvíða og þunglyndi. Bráðafasinn byrjar þegar geðrofseinkenni koma skyndilega fram og eru mjög áberandi í sjúkdómsmyndinni.
Geðhvarfasýki: Geðhvarfasýki (Bipolar disorder eða manic-depressive disorder) er tiltölulega algengur geðsjúkdómur sem lýsir sér þannig að sjúklingurinn upplifir djúpt þunglyndi og oflæti eða maníu til skiptis. Allir finna fyrir geðsveiflum á ævinni, og það er fullkomlega eðlilegt að líða stundum mjög vel og stundum mjög illa. Geðhvarfasýki er það þegar þessar geðsveiflur verða svo miklar að sjúklingurinn hefur enga stjórn á þeim og þær fara að hafa veruleg neikvæð áhrif á líf hans. Sjúkdómurinn er ekki algengari hjá öðru kyninu en hinu, en algengara er að ungt fólk greinist með hann en eldra fólk.
Geðhvörf eða öðru nafni oflætis-þunglyndissjúkdómur (mainc-depressive) einkennist ýmist af geðhæðar- eða geðlægðartímabilum. Sjúkdómurinn hamlar getu til eðlilegra athafna í daglegu lífi, truflar dómgreind eða leiðir til ranghugmynda. Sjúklingar fá ýmist einkenni oflætis eða þunglyndis, eða eingöngu einkeni oflætis. Nú til dags er geðhvörfum skipt í fjóra flokka, samkvæmt DSM greiningarkerfinu. Geðhvörf I, geðhvörf II, geðhvörf III (geðhæð af völdum lyfja) og hverfilyndi (cyclothymia). Að lokum er til nokkuð sem kallast "mixed states" (blandað ástand) en það er fremur lýsing en ákveðin greining.
Geðhvörf I er það form geðhvarfa sem einkennist af gríðarlegum oflætissveiflum sem oft standa lengi yfir, en þunglyndissveiflurnar eru ekki mjög djúpar. Fólk með þessa tegund af geðhvörfum setur hvað mestan svip á sjúkdóminn og gefur honum andlit.
Geðhvörf II er annað birtingarform á geðhvörfum sem lýsir sér með meira og langvarandi þunglyndi en hjá fólki með geðhvörf I. Inn á milli upplifa þessir einstaklingar stutt og oft væg oflætistímabil. Tímabil sem vara 3-15 daga. Þetta fólk er oft ranglega greint taugaveiklað eða með persónuleikaröskun.
Geðhvörf III er svolítill jaðarhópur. Hér er um að ræða fólk sem er oft þunglynt og er á þunglyndislyfjum eða í rafmeðferð sem kemur því í oflætisástand. Stundum geta jafnvel steralyf eins og cortisone komið fólki upp í geðhæð eða oflæti. Einnig getur fólk sem er ranglega greint þunglynt og sett er á þunglyndislyf skotist upp í oflæti.
Hverfilyndi: Þeir sem fá vægar og örar geðsveiflur. Þetta er fólkið sem fær oft frábærar hugmyndir, byrjar á stórum verkefnum af krafti en klárar þau aldrei. Fólk sem kemur geysimiklu í verk á skömmum tíma en dettur svo niður inn á milli, án þess þó nokkurn tíman að missa dómgreind eða upplifa slæmt þunglyndi eða sturlunarkennt oflæti. Þessir einstaklingar eru oft ranglega greindir með persónuleikatruflanir.
Blandað ástand: Þunglyndi með einstaka hugarflugi oflætis inn á milli. Geðsveiflurnar eru svo örar að einkenni þeirra birtast með mjög skömmu millibili í hegðun. Ef sveiflurnar vara skemur en tvær vikur er viðkomandi í blönduðu ástandi.
Áhrif á fjölskyldu: Áður var talið að uppeldi eða tengsl innan fjölskyldu gæti leitt til geðklofa. Sérstaklega beindist athyglin að móðurinni og sumir héldu því fram að framkoma og uppeldisaðferðir sumra mæðra hefðu það í för með sér að barnið fengi geðklofa. Geta má nærri hvaða áhrif þessi kenning og viðhorf sem henni fylgdu hafa haft á sektarkennd foreldranna. Sjúkdómurinn hefur áhrif á viðhorf aðstandenda til sjálfra sín og til lífsins og getur leitt til einkenna hjá fleirum í fjölskyldunni. Geðsjúklingur hefur samt mismunandi áhrif á fjölskyldumeðlimi sína, það hefur verið sannað að móðir geðsjúklings fær oftast kvíða og miklar áhyggjur en afskiptaleysi og afneitun er algengust hjá feðrum. Mæður voru oftast fyrri til að gera sér grein fyrir alvarleika ástandsins og það voru þær sem leituðu aðstoðar geðsviðs Landspítalans. Í byrjun var sú tilhneiging áberandi hjá feðrunum að hafna því að um alvarleg geðræn veikindi væri að ræða. Viðbrögð systkina, skilningur þeirra og upplifun fer oftast eftir því hversu gömul þau voru.
Kvíði: Margir hafa greinst með geðsjúkdóm eins og kvíða útaf eiturlyfjum eins og cannabis, koffín og líka áfengi. Rannsóknir sýna að 45% alls fólks í öllum stéttum lenda í alvarlegum kvíða einhvern tíma um ævina. Það hafa samt allir fundið fyrir kvíða en í misjafnlegum mæli. Upphaf kvíðans getur verið fljótt og komið á nokkrum sekúndum eða hægar á nokkrum mínútum eða klukkutímum. Lengd kvíðans getur verið í nokkrar sekúndur upp í daga, mánuði og jafnvel ár en ofksakvíði eða kvíðakast varir þó sjaldan lengur en 10 mínútur og yfirleitt ekki lengur en 30 mínútur. Einkenni kvíða er bæði líkamlegt og andlegt, líkamleg einkenni eru t.d. hjartsláttarköst, sviti og munnþurrkur og andleg einkenni t.d. svefntruflanir, áhyggjur og einbeitingarskortur.
Geðhvarfasýki: Geðhvarfasýki (Bipolar disorder eða manic-depressive disorder) er tiltölulega algengur geðsjúkdómur sem lýsir sér þannig að sjúklingurinn upplifir djúpt þunglyndi og oflæti eða maníu til skiptis. Allir finna fyrir geðsveiflum á ævinni, og það er fullkomlega eðlilegt að líða stundum mjög vel og stundum mjög illa. Geðhvarfasýki er það þegar þessar geðsveiflur verða svo miklar að sjúklingurinn hefur enga stjórn á þeim og þær fara að hafa veruleg neikvæð áhrif á líf hans. Sjúkdómurinn er ekki algengari hjá öðru kyninu en hinu, en algengara er að ungt fólk greinist með hann en eldra fólk.
Geðhvörf eða öðru nafni oflætis-þunglyndissjúkdómur (mainc-depressive) einkennist ýmist af geðhæðar- eða geðlægðartímabilum. Sjúkdómurinn hamlar getu til eðlilegra athafna í daglegu lífi, truflar dómgreind eða leiðir til ranghugmynda. Sjúklingar fá ýmist einkenni oflætis eða þunglyndis, eða eingöngu einkeni oflætis. Nú til dags er geðhvörfum skipt í fjóra flokka, samkvæmt DSM greiningarkerfinu. Geðhvörf I, geðhvörf II, geðhvörf III (geðhæð af völdum lyfja) og hverfilyndi (cyclothymia). Að lokum er til nokkuð sem kallast "mixed states" (blandað ástand) en það er fremur lýsing en ákveðin greining.
Geðhvörf I er það form geðhvarfa sem einkennist af gríðarlegum oflætissveiflum sem oft standa lengi yfir, en þunglyndissveiflurnar eru ekki mjög djúpar. Fólk með þessa tegund af geðhvörfum setur hvað mestan svip á sjúkdóminn og gefur honum andlit.
Geðhvörf II er annað birtingarform á geðhvörfum sem lýsir sér með meira og langvarandi þunglyndi en hjá fólki með geðhvörf I. Inn á milli upplifa þessir einstaklingar stutt og oft væg oflætistímabil. Tímabil sem vara 3-15 daga. Þetta fólk er oft ranglega greint taugaveiklað eða með persónuleikaröskun.
Geðhvörf III er svolítill jaðarhópur. Hér er um að ræða fólk sem er oft þunglynt og er á þunglyndislyfjum eða í rafmeðferð sem kemur því í oflætisástand. Stundum geta jafnvel steralyf eins og cortisone komið fólki upp í geðhæð eða oflæti. Einnig getur fólk sem er ranglega greint þunglynt og sett er á þunglyndislyf skotist upp í oflæti.
Hverfilyndi: Þeir sem fá vægar og örar geðsveiflur. Þetta er fólkið sem fær oft frábærar hugmyndir, byrjar á stórum verkefnum af krafti en klárar þau aldrei. Fólk sem kemur geysimiklu í verk á skömmum tíma en dettur svo niður inn á milli, án þess þó nokkurn tíman að missa dómgreind eða upplifa slæmt þunglyndi eða sturlunarkennt oflæti. Þessir einstaklingar eru oft ranglega greindir með persónuleikatruflanir.
Blandað ástand: Þunglyndi með einstaka hugarflugi oflætis inn á milli. Geðsveiflurnar eru svo örar að einkenni þeirra birtast með mjög skömmu millibili í hegðun. Ef sveiflurnar vara skemur en tvær vikur er viðkomandi í blönduðu ástandi.
Áhrif á fjölskyldu: Áður var talið að uppeldi eða tengsl innan fjölskyldu gæti leitt til geðklofa. Sérstaklega beindist athyglin að móðurinni og sumir héldu því fram að framkoma og uppeldisaðferðir sumra mæðra hefðu það í för með sér að barnið fengi geðklofa. Geta má nærri hvaða áhrif þessi kenning og viðhorf sem henni fylgdu hafa haft á sektarkennd foreldranna. Sjúkdómurinn hefur áhrif á viðhorf aðstandenda til sjálfra sín og til lífsins og getur leitt til einkenna hjá fleirum í fjölskyldunni. Geðsjúklingur hefur samt mismunandi áhrif á fjölskyldumeðlimi sína, það hefur verið sannað að móðir geðsjúklings fær oftast kvíða og miklar áhyggjur en afskiptaleysi og afneitun er algengust hjá feðrum. Mæður voru oftast fyrri til að gera sér grein fyrir alvarleika ástandsins og það voru þær sem leituðu aðstoðar geðsviðs Landspítalans. Í byrjun var sú tilhneiging áberandi hjá feðrunum að hafna því að um alvarleg geðræn veikindi væri að ræða. Viðbrögð systkina, skilningur þeirra og upplifun fer oftast eftir því hversu gömul þau voru.
Kvíði: Margir hafa greinst með geðsjúkdóm eins og kvíða útaf eiturlyfjum eins og cannabis, koffín og líka áfengi. Rannsóknir sýna að 45% alls fólks í öllum stéttum lenda í alvarlegum kvíða einhvern tíma um ævina. Það hafa samt allir fundið fyrir kvíða en í misjafnlegum mæli. Upphaf kvíðans getur verið fljótt og komið á nokkrum sekúndum eða hægar á nokkrum mínútum eða klukkutímum. Lengd kvíðans getur verið í nokkrar sekúndur upp í daga, mánuði og jafnvel ár en ofksakvíði eða kvíðakast varir þó sjaldan lengur en 10 mínútur og yfirleitt ekki lengur en 30 mínútur. Einkenni kvíða er bæði líkamlegt og andlegt, líkamleg einkenni eru t.d. hjartsláttarköst, sviti og munnþurrkur og andleg einkenni t.d. svefntruflanir, áhyggjur og einbeitingarskortur.